VITU VIWILI VINAVYOITOFAUTISHA BIASHARA YAKO NA ZINGINE.

“The core values and the purpose of a business are what distinguish it from every other business and mark it, throughout its lifetime, as special. Economies cycle, technology marches on, customer tastes change, and industries come and go, but the DNA of great businesses, regardless of how they evolve over time, stay the same, just as we humans remain the same as we transition from infancy through adolescence to maturity and old age.” – Dick Cross.

Biashara zinazofanikiwa huwa zina upekee ambao haupo kwenye biashara nyingine yoyote ile. Hata kama kwa nje biashara hiyo inaonekana kufanana na nyingine, lakini kwa ndani ipo tofauti kabisa. Na utofauti huo wa ndani ndiyo unaoifanya biashara ifanikiwe sana.

Kuna vitu viwili ambavyo vinatofautisha biashara yoyote ile, vitu hivyo ni misingi au maadili ya biashara na kusudi la biashara. Misingi ni kile ambacho biashara inasimamia, ile miiko ambayo biashara inasimamia katika uendeshaji wake. Na kusudi la biashara ni ile sababu ya biashara kuwepo, kile kitu cha tofauti ambacho biashara hiyo inafanya kwa wateja wake.

Vitu hivi viwili, miiko na kusudi ndiyo DNA ya biashara yoyote ile. Hivi ndiyo vinaifanya biashara iweze kusimama licha ya kuwepo kwa changamoto mbalimbali. Kama ambavyo mtu akikatwa mkono hazai mtoto aliyekatika mkono, ndivyo hivyo pia biashara inaweza kuendelea vizuri licha ya changamoto za nje, kwa sababu msingi wa ndani ni imara.

Kwa biashara unayofanya au kutegemea kufanya, anza kujiwekea msingi au miiko ambayo utaisimamia kwenye biashara hiyo. Kisha jua kusudi la biashara hiyo kuwepo, inatatua tatizo au kutimiza mahitaji gani ambayo watu wanayo. Ukiwa na vitu hivi viwili, utakuwa na biashara yenye mafanikio makubwa.

HOFU YA KUFANYA BIASHARA IMETAWALA KWA WATU WENGI . KWA NINI ??

VIJANA NA MADAWA YA KULEVYA

NDALICHAKO : WANAOJIUNGA NA VYUO VIKUU SHARTI WAFAULU KIDATO CHA SITA

BARUA YA ELIMU KWA RAISI MAGUFULI

   

Mheshimiwa Rais, nianze kwa kukupa pole kwa majukumu mazito uliyonayo ya kulijenga taifa letu. Wananchi wanyonge wamekuwa na imani kubwa na wewe kutokana na juhudi zako ambazo umeishazionyesha katika kuwaletea maendeleo tangu uingie madarakani. Tunakutia moyo na kukuombea uendelee na juhudi hizo na tunaahidi kuwa nyuma yako katika kulijenga taifa letu. 

Mheshimiwa Rais, nina mambo muhimu ya kukueleza kuhusu mfumo wa elimu yetu. Nimeamua kukuandikia wewe kwa sababu wewe ndiye mkuu wa nchi yetu na mambo yote yako chini yako. Serikali yako ikifanya vizuri, wewe ndiye utakayepongezwa, na ikifanya vibaya wewe ndiye utakayebebeshwa mzigo wa lawama.

Jambo la pili lililonifanya nikuandikie ni umuhimu wa elimu katika maendeleo ya taifa. Elimu ndiyo injini ya taifa lolote duniani. Taifa lililoelimisha wananchi wake kwa kuwapa elimu bora, huwa na maendeleo makubwa. Mataifa mengi duniani yameendelea kutokana na kuwekeza katika elimu bora kwa wananchi wake. Elimu hiyo bora imewasaidia kupata wataalamu mbalimbali waliochangia kuleta maendeleo katika nchi zao na hata nje ya mipaka ya nchi zao. 

Mheshimiwa Rais, elimu bora inaundwa na mafiga matatu, yaani walimu bora, mazingira bora na vitabu bora. Nimetumia neno “mafiga”, kuonyesha kutegemeana kwa mambo hayo matatu. Ili mpishi aweze kupika chakula chake hadi kiive vizuri, hana budi kutumia mafiga matatu yenye ukubwa na ubora sawa. Ngoja nikupe mchapo mmoja uliowahi kutokea kijijini kwetu wakati nikiwa bado mdogo. Kuna mkulima mmoja aliondoka nyumbani kwake asubuhi na mapema kwenda shambani kulima, ulipofika muda wa mchana alihisi njaa, aliamua kurudi nyumbani kuandaa chakula. 

Alipofika nyumbani kwake alitafuta mafiga matatu kwa ajili ya kupikia chakula. Mafiga mawili kati ya hayo yalikuwa na ukubwa sawa, na figa moja lilikuwa dogo kuliko yale mawili. Majirani zake walimshauri atafute mafiga yanayolingana, lakini yeye hakusikiliza ushauri wao. Aliwasha moto na kuweka sufuria la chakula kwenye mafiga, sufuria liliinama upande lakini yeye hakujali. “Unajua nini kilichotokea?” Chakula kilipoanza kuchemka kilimwagikia kwenye moto na kuuzima. Majirani zake walimcheka, alitokea jirani mmoja msamaria mwema aliyemuonea huruma na kumpa chakula alichokuwa nacho kutokana na njaa kali aliyokuwa nayo. Baada ya kukupa mchapo huo, naomba nianze kuelezea figa moja baada ya jingine. 

Walimu bora. Hawa ni watu muhimu sana katika kutoa maarifa kwa wanafunzi. Walimu wakiandaliwa vizuri huweza kutoa maarifa sahihi kwa wanafunzi. Nchini Tanzania kazi ya ualimu inaonekana kupewa hadhi ya chini ukilinganisha na kazi nyingine, hii inatokana na sababu zifuatazo: kwanza, ni kipato kidogo wanacholipwa walimu ukilinganisha na kazi wanazofanya; pili, ni ufaulu wa kiwango cha chini kwa wanafunzi wanaoenda kusomea taaluma ya ualimu. Asilimia kubwa ya wanafunzi wanaoenda kusomea ualimu kwa ngazi ya cheti na stashahada ni wale ambao hawakufanya vizuri katika mitihani yao ya kuhitimu elimu ya sekondari. Kutokana na ufaulu huo wa kiwango cha chini, wengine hawakupata nafasi ya kuendelea na masomo ya elimu ya juu na hivyo kulazimika kujiunga na vyuo vya ualimu kama kimbilio pekee. Utaratibu huu wa vyuo vya ualimu kuchukua wanafunzi ambao hawakufanya vizuri katika mitihani yao ya kuhitimu elimu ya sekondari, umeifanya jamii iione kazi ya ualimu kama ni ya watu waliofeli na kukosa njia nyingine ya kuendelea na masomo ya elimu ya juu.

Siku moja nilimsikia baba mmoja akimuuliza jirani yangu, “vipi matokeo ya kijana wako?” Jirani alijibu, “hajafanya vizuri sana”, yule baba aliuliza, “hawezi kupata hata nafasi ya ualimu?” Hii inaonyesha wazi kwamba, jamii inaiona taaluma ya ualimu kama ni ya watu waliofeli katika mitihani yao ya sekondari. Kutokana na mtazamo huo, wanafunzi wengi wanaofaulu vizuri kwenye mitihani yao ya mwisho katika elimu ya sekondari hukataa kwenda kusomea ualimu. Tujiulize, kama vyuo vya ualimu vinachukua wanafunzi ambao hawakufanya vizuri katika mitihani yao, tunaandaa taifa la wataalamu wa aina gani? 

Tukitaka kupata walimu bora watakaojitoa kufanya kazi kwa ufanisi, hatuna budi kuzingatia mambo yafuatayo:

1. Kuboresha maslahi ya walimu, kuwapa stahiki zao zote na kuwapandisha madaraja kwa wakati. Kisheria mwalimu anapomaliza miaka mitatu kazini tangu aajiriwe anastahili kupandishwa daraja na kuongezewa mshahara, lakini hilo halifanyiki kwa walimu walio wengi, jambo ambalo linawavunja walimu moyo wa kujitolea kufanya kazi kwa bidii;

2. Kuwapa wathibiti ubora wa shule mamlaka ya kupendekeza wakuu wa shule pamoja na wasaidizi wao kulingana na sifa na utendaji kazi wao tofauti na ilivyo sasa, ambapo wakuu wa shule huteuliwa na maafisa elimu wa wilaya ambao hawako karibu na walimu na hawawajui vizuri ukilinganisha na wathibiti ubora wa shule ambao wako karibu zaidi na walimu na wanafahamu vizuri uwezo wa kila mwalimu;

3. Kuboresha maslahi ya wakuu wa shule na wasaidizi wao ili waifanye kazi ya kuwasimamia walimu kikamilifu; 4. Kuboresha idara ya uthibiti ubora wa shule kwa kuipatia mahitaji yote muhimu yanayotakiwa katika kazi yao pamoja na vitendea kazi kama vile magari ya kutosha ili waweze kuzungukia shule zote na kukagua utendaji kazi wa walimu pale inapotakiwa.

Nina imani kuwa walimu wakisimamiwa vizuri na kupandishwa madaraja kwa wale watakaoonekana kuifanya kazi yao vizuri, watafanya kazi kwa ufanisi mkubwa; 5. Kuwajengea walimu nyumba za kuishi karibu na mazingira ya shule ili wawe karibu na vituo vyao vya kazi; 6. Kuboresha mazingira ya shule za vijijini kwa kuhakikisha kuwa kuna huduma za afya, maji, miundombinu mizuri na umeme wa jua kama umeme wa gridi ya taifa haujafika huko; 

7. Kuwa na mgawanyo sawa wa walimu kati ya shule zilizoko mijini na zile zilizoko vijijini tofauti na ilivyo sasa, ambapo shule nyingi za mijini zina walimu wengi ukilinganisha na shule zilizoko vijijini, mfano mzuri ni shule ya msingi Mahina iliyopo Wilaya ya Nyamagana jijini Mwanza ina jumla ya walimu 45 na shule ya msingi Tandari iliyopo Kata ya Bunduki, Mkoa wa Morogoro ina walimu wawili (2) tu wanaofundisha kuanzia darasa la kwanza hadi la saba;

8. Vyuo vinavyoandaa walimu wa shule za msingi, vianzishe utaratibu wa kuandaa walimu watakaofundisha masomo yasiyozidi matatu ambayo waliyafaulu vizuri kwenye mitihani yao ya kuhitimu elimu ya sekondari, kuliko utaratibu uliopo sasa unaowaandaa walimu kufundisha masomo yote hata yale waliyopata daraja “F” kwenye mitihani yao ya elimu ya sekondari;

9. Kuongeza idadi ya vyuo vinavyofundisha elimu ya awali ili tupate walimu wengi watakaokidhi mahitaji, tofauti na ilivyo sasa ambapo katika shule nyingi, walimu wanaofundisha elimu ya awali, wengi wao hawajasomea taaluma hiyo. Elimu ya awali ndio inayomjengea mtoto msingi bora wa elimu. Tukumbuke kwamba, mtoto anapokuwa hajaanza shule, ubongo wake huwa hauna mambo mengi na hupokea kwa haraka na kuyashika yale anayoyaona na kuyasikia.

Kama tukiziboresha shule zote za awali kwa kuwa na walimu waliosomea taaluma ya kufundisha na kulea watoto na kuzipatia vifaa vyote vya kufundishia na kujifunzia, tutawajengea watoto wetu msingi bora wa elimu na kuwafanya waipende shule na pindi watakapoanza darasa la kwanza, watakuwa wanafunzi wenye mwanga mzuri;

10. Kuwaimarisha walimu kiutendaji kwa kuchukua hatua zifuatazo: kuwapatia mafunzo kazini kwa nia ya kuwaimarisha katika masomo yao, kuwapanga katika makundi ya masomo yao (specialization) mfano masomo ya Sayansi na Hesabu; Kiswahili na Kiingereza; Historia, Jiografia na Uraia; 11. Kuanzisha taasisi za mikopo kwa walimu (sacoss) ili wapate mikopo ya kuboresha maisha yao.

Tukizingatia yote hayo, tutawavutia hata wale waliokuwa hawapendi kusomea ualimu, na hivyo kupata walimu wengi bora na si bora walimu. Je, ni mazingira yapi yatamfanya mwalimu kutoa elimu bora? Ni vitabu vipi vitamfanya mwanafunzi kupata elimu bora? Usiikose nakala ya JAMHURI wiki ijayo kwa mwendelezo wa ujumbe huu mahususi kwa Rais John Pombe Magufuli.

CHANZO  CHA  HABARI :  GAZETI  LA  JAMHURI , 31, MEI , 2016.

Barua hii imeandikwa na Ndugu:-

KALISTI MJUNI

Mdau wa elimu (msomaji wa JAMHURI) 0762488763

Email: kalimjuni_25@yahoo.com

MATOKEO YA MTIHANI WA KIDATO CHA NNE

Matokeo ya mtihani wa kidato cha nne yametangazwa siku nyingi kidogo na watu wengi wamejitahidi kuyachambua. Kwa kuwa na mimi ni mdau wa elimu nachukua nafasi hii kuyachambua.
Kuna mambo makubwa yaliyojitokeza katika matokeo ya mtihani huo. Kwanza, kuendelea kufanya vibaya kwa shule za Serikali katika mtihani huo. Pili,  kutumika kwa mfumo wa madaraja (divisheni) katika upangaji wa matokeo badala ya mfumo wa wastani wa alama (GPA). 
Kutumika kwa mfumo wa madaraja kumetusaidia sana kujua hali halisi ya mambo. Shukrani za dhati kwa Waziri wa Elimu, Dk. Joyce Ndalichako, aliyehakikisha kutumika mfumo huo wa madaraja. 
Tatu, kuandikwa kwa historia ya shule ya Sekondari ya Kaizirege iliyopo mkoani Kagera iliyofaulisha watahiniwa wote 72 kwa ufaulu wa daraja la kwanza.
Nne, kitendo cha mwanafunzi raia wa China, Concong Wang, wa Shule ya Wasichana ya Feza mkoani Dar es Salaam kwa kushika nafasi ya pili kitaifa katika mtihani huo. 
Congcong Wang alipata alama B katika Kiswahili na kuwapiga kumbo maelfu ya wanafunzi Waswahili wa Kitanzania waliofeli somo hilo. Lakini pia mwanafunzi huyo alipata alama A katika somo la Civics (Uraia) na kuwapiga kumbo tena wanafunzi wa Kitanzania waliotazamiwa kujua zaidi masuala ya uraia wa Tanzania.
Shukrani kwa Butogwa Charles Shija wa Shule ya Sekondari ya Cannosa, Dar es Salaam, aliyeshika nafasi ya kwanza katika mtihani huo kitaifa. Amelitoa aibu Taifa la Tanzania vinginevyo yule raia wa China angeshika nafasi ya kwanza.
Wakati huo huo, matokeo ya mtihani wa kidato cha nne yameonesha kuwa kiwango cha ufaulu wa somo la Kiswahili ni wa juu sana wakati ufaulu katika somo la Hisabati ni wa chini kabisa.
Kiwango cha ufaulu wa somo la Hisabati ni wa chini pia hata katika mtihani wa darasa la saba shule za msingi. Kwa kweli kuna haja ya kuitishwa kongamano ambalo litatafuta sababu ya somo la Hisabati kuendelea kufanywa vibaya wakati wote.
Sasa tuchambue sababu zilizotajwa za shule za watu binafsi kufanya vizuri katika mtihani wa kidato cha nne na sababu za shule za Serikali kufanya vibaya.
 Sababu zilizotajwa na wamiliki wa sule za watu binafsi za kufanya vizuri katika mtihani wa kidato cha nne ni tatu; nazo ni jitihada, nidhamu na mikakati.
Jitihada katika shule za watu binafsi ziko kwa wanafunzi na walimu wao. Wanafunzi katika shule za watu binafsi wanakariri kwamba wanapata msaada mkubwa kutoka kwa walimu wao madarasani. Kwa upande wa nidhamu ndiyo usiseme.
Shule za watu binafsi ambazo nyingi ni za kidini, zina nidhamu ya hali ya juu. Mkuu wa Shule ya Cannosa iliyotoa mwanafunzi aliyeshika nafasi ya kwanza, Sista Irene Nakamanya, alinukuliwa akisema kwamba shule yake inafanya vizuri kutokana na wanafunzi kuwa na hofu ya Mungu. Watoto wanalelewa kwa hofu ya Mungu na hawaweki mbele mambo ya dunia hii.
Mikakati mikubwa inayosaidia shule za watu binafsi kufanya vizuri ni miwili; kwanza, ni walimu kujitolea kufundisha kwa bidii na kubobea katika masomo wanayofundisha. Pili, wamiliki wa shule kujali walimu na kuwatimizia mahitaji yao. Walimu wanasikilizwa, wanapewa heshima inayostahili, na wanapatiwa karibu kila kitu wanachokihitaji ikiwa ni pamoja na mikopo ya fedha, magari na nyumba.
Kaulimbiu ya wamiliki wa shule za watu binafsi ni ‘Ukimjali mwalimu mengine yote yatakwenda vizuri’.
Sasa tuangalie sababu zilizotajwa za shule za sekondari kufanya vibaya. Tumeambiwa kuwa sababu moja kubwa ni walimu kukata tamaa. Sababu nyingine ni pamoja na miundombinu mibovu, na mazingira magumu ya kufundishia na ya kujifunzia.
Kwa upande wa walimu kukata tamaa, imeelezwa kwamba walimu wamekata tamaa kutokana na Serikali kutowalipa stahiki zao kama mishahara na motisha. Wakati huo huo kuna walimu wanapandishwa madaraja lakini hawapandishwi mshahara.
Ukweli ni kwamba ari ya walimu kufundisha imeshuka kwa kiwango kikubwa. Kwa hiyo, Serikali isipotoa kipaumbele kwa shule zake ambazo ni kimbilio la Watanzania maskini na wanyonge, hali inaweza kuwa mbaya zaidi katika siku zijazo.
Lakini hapa tukumbushane kwamba sababu mojawapo ya shule za watu binafsi kufanya vizuri ni nidhamu pamoja na hofu ya Mungu. Ukitaka kusema ukweli shule za Serikali, hasa shule za sekondari za kata, karibu zote hazina nidhamu na wanafunzi wake wanaabudu ngono.
Wanafunzi wa kike na wa kiume hawaheshimiani mitaani na hata kwenye vyombo vya usafiri (daladala). Lugha yao ni chafu wakati wote kiasi cha abiria watu wazima kuwashawishi makondakta wasiwabebe wanafunzi wa sekondari. 
Baadhi yao wanavaa mlegezo (kata kei) na karibu wote wanafunga tai kifuani tofauti na wanafunzi wa shule za msingi na wa shule za watu binafsi.
Kukata tamaa kwa walimu isiwe sababu ya wao kushindwa kufundisha nidhamu na maadili.

CHANZO  CHA  HABARI: GAZETI  LA  JAMHURI ,MACHI ,  02 , 2016.

HISTORIA INAVYOPOTOSHWA SHULENI

Walimu wanapolalamika kwamba wanatumia vitabu vibovu kufundishia, hapana shaka wengi hawajui ukubwa na uzito wa tatizo hili.
Kuna walimu katika shule zetu wanajua mambo sahihi lakini wanalazimika kufundisha mambo potofu yaliyomo vitabuni kwa sababu wasipofanya hivyo wanafunzi wao watashindwa mtihani! Masuala ya mitihani ya Taifa hutoka kwenye vitabu hivi vibovu. Kwa kweli, walimu wana wakati mgumu.
Utitiri wa vitabu uliopo mashuleni kwa somo moja darasa moja umeathiri sana elimu ya Tanzania. Hii ni kwa sababu waandishi wengi wa vitabu hawana ujuzi wa kuandika vitabu, pia hawana ujuzi wa kutosha kuhusu masomo wanayoyaandikia vitabu. Husukumwa kuandika vitabu kwa lengo la kujipatia fedha.
Wachapishaji wa vitabu wametoa vitabu vingi visivyokidhi mahitaji ya elimu, na vinavyosababisha wanafunzi wa shule za msingi kumaliza masomo yao wakiwa wanajua mambo mengi lakini yote potofu. Kwa hiyo, wanajiunga na masomo ya sekondari wakiwa hawajui kitu. Hili ni janga la kitaifa.
Binafsi, masomo yangu ni ya Historia na Uraia. Haya ni masomo ambayo nimeendelea kuyaendeshea semina za walimu na kwa njia hiyo nimejionea mwenyewe, historia iliyopotoshwa vitabuni na inavyoendelea kupotoshwa mashuleni.
Nina mifano hai kutoka vitabu vya historia vya darasa la nne na la sita vilivyochapishwa na kampuni ya vitabu ya Education Books Publishers, mwandishi wao ni N. K. Ndosi. Tuanze kwa kitabu cha historia darasa la nne ambacho katika ukurasa wa 62-63 kinazungumzia viongozi wa jadi wa baadhi ya jamii za wakulima na wahunzi Tanzania.
Wanafunzi wanafundishwa kwamba Mataka alikuwa mwene eneo la Songea kabila la Wayao. Kumbe Mataka alikuwa Sultani eneo la Tunduru. Mwene alikuwa kiongozi wa jadi wa Wafipa na Wamakua. Na eneo la Songea kuna Wangoni si Wayao.
Wanafunzi wanafundishwa kwamba Kimweri alikuwa Zumbe. Kumbe hakuwa Zumbe bali alikuwa Sultani wa Wasambaa. Halafu tunasoma kwamba Said alikuwa Sultani wa Unguja. Na huyu pia ametiwa katika orodha ya viongozi wa jadi wa baadhi ya makabila ya wakulima Tanzania.
Kisha tunasoma kwamba Mangungo alikuwa mtemi eneo la Usagara katika kabila la Waluguru! Huu ni upotoshaji wa kutisha. Sisi sote tunajua kwamba Mangungo alikuwa sultani (hakuwa mtemi) eneo la Mvomero, Kilosa, na hakuwa Mluguru. Alikuwa mtu wa kabila la Wasagara.
Halafu kitabu kinatwambia kwamba, Marere alikuwa mwene eneo la Tunduru kabila la Wayao! Huu tena ni upotoshaji wa kupindukia. Na punde tu tumeambiwa Wayao wapo Songea. Merere hakuwa kiongozi wa Wayao wa Tunduru, alikuwa kiongozi wa Wasangu wa Mbeya. 
Hii ni mifano michache tu katikati ya mifano mingi inayothibitisha wanafunzi wa darasa la nne wanavyoendelea kufundishwa mambo potofu katika historia ya Tanzania kila siku wanayokwenda shule.
Sasa tuangalie kitabu cha darasa la sita. Ukurasa wa pili wa kitabu hiki unamzungumzia Vasco da Gama, kiongozi wa kwanza wa Wareno kuingia Afrika Mashariki. Tunaambiwa kuwa Vasco da Gama alipita Kilwa mwaka 1498, kisha akaenda Bagamoyo na Tanga na kisha akaingia Zanzibar.
Kumbe mwaka 1498 Vasco da Gama hakupita Tanzania, alishuka Mombasa akaendelea Malindi kisha India. Vasco da Gama alifika Kilwa kwa mara ya kwanza Julai 6, 1502.
Ukurasa wa 10 kitabu kinasema kwamba Sultani wa Oman alianza utawala wa kikoloni Zanzibar. Waarabu hawakuendesha utawala wa kikoloni Afrika Mashariki. Utawala wa kikoloni uliendeshwa na Wajerumani na Waingereza.
Ukurasa wa 11 kitabu kinatwambia kwamba mwaka 1844 wamisheni wa kwanza kutoka Ujerumani walifika Tanganyika na kwamba walikuwa wamisheni wa Church Missionary Society (CMS). Tunaendelea kuambiwa kwamba wamisheni hao wa CMS ndiyo walioanzisha misheni ya kwanza Magila, Mkoa wa Tanga.
Ukweli ni kwamba alikuwa mmisheni mmoja tu wa CMS, Johann Krapf, aliyefika Afrika Mashariki mwaka 1844. Hakufika Tanganyika. Alikwenda moja kwa moja Rabai, Mombasa, alikoanzisha  misheni ya kwanza ya Kikristo Afrika Mashariki. Basi, misheni ya Magila haikuanzishwa na wamisheni wa CMS. Ilianzishwa na mmisheni wa Kanisa la Anglikana, Charles Allington, tena haikuanzishwa mwaka 1844 bali ilianzishwa Januari 20, 1868.
Ukurasa wa 18 unatwambia kuwa Ujerumani iliendelea kutawala Tanganyika hadi mwaka 1918. Kumbe tayari mwaka 1917 Waingereza walikuwa wameanza kutawala Tanganyika makao makuu ya awali ya utawala wao yakiwa Lushoto. Wajerumani walifukuzwa kabisa Tanganyika Novemba 13, 1917 wakati Waingereza walipoteka mji wa Masasi wakaingia Msumbiji.
Katika ukurasa wa 47 tunaambiwa kwamba Abushiri bin Salim alianza kupambana na Wajerumani mwaka 1886, kumbe alianza kupambana nao Septemba 8, 1888. Ukurasa wa 48 unasema kwamba Machemba alianza kupambana na Wajerumani mwaka 1890 akipinga kodi ya nyumba waliyoanzisha. Kumbe Wajerumani walianzisha kodi ya nyumba mwaka 1895 na ni mwaka huo Machemba alipoanza kupambana nao.
Katika ukurasa wa 51 tunasoma kwamba Mwalimu Nyerere alikuwa Mwenyekiti wa TANU kumbe alikuwa Rais wa TANU.
Ukurasa wa 58 unazungumzia Mkutano wa Katiba ya Tangangika. Tumeambiwa kwamba mkutano huo ulifanyika Lancaster, Uingereza mwaka 1960. Mkutano huo ulifanyika Dar es Salaam, Tanganyika. Tena si mwaka 1960 bali ni Machi 27-29, 1961.
Ukurasa wa 69 unataja mimea miwili iliyomo katika nembo ya Taifa kuwa ni pamba na kahawa! Kumbe ni pamba na karafuu. Na katika ukurasa wa 79 tunasoma kwamba Azimio la Arusha lilitangazwa Arusha wakati lilitangazwa Dar es Salaam.
Kwa kweli nafasi haitoshi kuorodhesa upotofu wote wanaofundishwa watoto wetu kwa kutumia vitabu hivi vya Education Books Publishers. Jambo moja linashangaza, vitabu hivi vilipitishwa na wasomi Wizara ya Elimu. Vilipitishwa kihalali au kwa rushwa?
Ukweli ni kwamba Wizara ya Elimu imeshindwa kuwatumia vizuri waandishi bora wa vitabu wenye ujuzi wa kutosha wa kuandika vitabu na ujuzi wa kusoma wanayoyaandikia vitabu.
Tukirudi nyuma, tutaona kwamba Serikali ya Awamu ya Tano inayoongozwa na Rais Dk. John Magufuli imeanza kutoa elimu bure. Hili ni jambo zuri. Lakini elimu hii ni bure katikati ya uzushi na upotofu mtupu uliomo vitabuni kama nilivyothibitisha.
Katika mazingira hayo, hapana shaka Serikali ya Rais Magufuli itachukua hatua za makusudi zitakazotumbua mashuleni majipu haya ya vitabu haraka iwezekanavyo ili watoto wetu wapate elimu bora.
Wakati huo huo, Serikali ifikirie upya suala la waandishi wa vitabu kupitisha miswada yao kwa wachapishaji wa vitabu. Baadhi yao ni wezi sugu wa kazi za waandishi ambapo vitabu vikipitishwa na Wizara ya Elimu huvichapisha na kuviuza bila kumlipa chochote mwandishi. 
Haya ni majipu ambayo siku zake za kutumbuliwa zinahesabika.

CHANZO   CHA  HABARI :  GAZETI   LA  JAMHURI , APRILI , 08, 2016.

MBARALI ILIVYOKWEPA WAZABUNI KUOKOA MILIONI 800 KUTENGENEZA MADAWATI

CHANGAMOTO ya uhaba wa madawati katika shule nyingi za msingi nchini imeongezeka mara dufu mwaka huu kutokana na serikali kuanza utekelezaji wa mpango wa elimu bila malipo.
Shule nyingi zimejikuta zikiandikisha wanafunzi wengi waliojiunga na madarasa ya awali pamoja na darasa la kwanza.
Ukubwa wa changamoto hii umezilazimu halmashauri mbalimbali nchini kuibuka na mikakati ya kuweza kukabiliana nalo, miongoni mwa halmashauri hizo ikiwa ya Mbarali mkoani Mbeya.
Hii ni moja ya halmashauri sita zinazounda Mkoa wa Mbeya, ina shule za msingi 112, kati ya hizo 109 ni za serikali zenye wanafunzi 49,724, wavulana 24,079 na wasichana 25,645.
Mwanzoni mwa mwaka huu wilaya hiyo ilisajili wanafunzi 19,046 kwa madarasa ya awali na la kwanza, idadi ambayo ilikuwa takriban mara mbili ya kiwango kilichokuwa kikitarajiwa awali.
Fanikio hili likaja na changamoto ya ongezeko la uhaba wa madawati, ambalo tangu awali lilikuwa likiikabili halmashauri hii.
Tathmini iliyofanywa na wataalamu wa halmashauri ikabainisha kuwa shule za wilayani humo zina madawati 12,889 tu huku mahitaji yakiwa ni madawati 18,860.
Hii ikimaanisha kuna upungufu wa madawati 5,971.
Aidha, wataalamu hao wakapiga hesabu za wastani wa kila dawati kwa bei za kawaida za mitaani na kubaini kuwa halmashauri ingeweza kutumia zaidi ya Sh milioni 800 kuweza kuondosha tatizo hilo, kwa wastani wa kila dawati ni Sh 140,000.
Kiasi hiki ni kingi kwa halmashauri hii ambayo kwa kiasi kikubwa inategemea kilimo, huku miundombinu ya umwagiliaji ikiwa haijatosheleza, hivyo inakabiliwa na changamoto nyingi zaidi ya hiyo ya madawati.
Ndipo likaja wazo la halmashauri kuwa na karakana yake ili kutengeneza madawati hayo hali ambayo si tu kuwa itapunguza gharama za kutengeneza madawati hayo bali pia kutengeneza nafasi za ajira kwa vijana wenye ujuzi wa useremala wilayani hapo.
Mkakati huo utaiwezesha halmashauri hiyo kupunguza matumizi ya fedha za madawati hadi kufikia Sh milioni 235 kutoka milioni 800 ambazo ingetumia kama ingechukua wazabuni.
Upungufu huo wa gharama umetokana pia na ushirikishwaji wa wananchi katika kata zote 20 zinazounda wilaya hiyo, ambapo kila kata itachangia magogo yatakayochanwa na kupatikana mbao kwa ajili ya kufanikisha utengenezaji huo wa madawati.
Mkurugenzi wa Halmashauri hiyo, Yeremiah Mahinya, anasema wana uhakika wa zoezi hilo kufanikiwa haraka iwezekanavyo, hasa kwa kuwa kumekuwa na mwitikio mkubwa wa wananchi katika kushirikiana nao ili kuondokana na tatizo la watoto kusoma wakiwa wamekaa chini.
“Ukiachilia mbali vijiji viwili tu ambavyo hadi sasa vimesuasua kuchangia magogo kwa ajili ya kuchana mbao, vijiji vingine vilivyosalia vilishatoa magogo ili kutatua tatizo la watoto kusoma katika mazingira magumu,” anasema mkurugenzi huyo.
Utekelezaji wa mkakati huu ambao uko katika awamu mbili, umeshashuhudia awamu ya kwanza ambayo ilipangwa kukamilika mwishoni mwa Februari mwaka huu, ikikamilika kwa utengenezaji wa madawati 4,281 huku sehemu ya pili ikitarajiwa kukamilika kwa kumalizia madawati 1,690 yaliyosalia.
Kwa mujibu wa mkurugenzi huyo, utekelezaji wa mpango huo ambao ulianza tangu mwaka 2014, ulianza kwa harambee ya uchangiaji madawati iliyokuwa imeitishwa na Mkuu wa Wilaya hiyo, Hussein Kiffu, ambapoSh 112,261,000zilipatikana.
Aidha, wananchi walishirikishwa ambapo waliombwa kuchangia Sh milioni 104, ingawa kiasi kilichokusanywa kilikuwa milioni 98 tu.
Wadau wengine kadhaa pia walijitokeza kusaidia kufanikishwa kwa mkakati huu ikiwemo Hifadhi ya Taifa ya Ruaha, ambao walichangia Sh milioni 7.
“Kwa ujumla tuliweza kukusanya Sh milioni 218 na hadi sasa tumeshatumia Sh milioni 216, ili kufanikisha awamu hii ya kwanza ya utengenezaji wa madawati,” anasema.
Hatua hii ya halmashauri ya Mbarali, ilimvutia naibu Waziri, Tawala za Mikoa na Serikali za Mitaa (Tamisemi), Selemani Jaffo, ambaye hivi karibuni alitembelea halmashauri hiyo kukagua shughuli za maendeleo pamoja na kukutana na watendaji wa halmashauri hiyo.
Mara baada ya kupokea taarifa ya utekekezwaji wa mpango huo, Jafo akazitaka pia halmashauri zingine nchini kuiga mfano huo wa kupunguza gharama za mahitaji mbalimbali ya kimsingi kama hilo la madawati kwa kuwa na karakana zao.
“Kwa kuangalia mchanganuo huu utaona ni kiasi gani halmashauri imeweza kuokoa kiasi kikubwa cha fedha ambazo zitatumika kwenye shughuli zingine za kuwaletea maendeleo wananchi na hili linawezekana kufanyika kwenye halmashauri zingine pia,” anasema Jafo.
Anasema ni lazima watendaji wawe wabunifu kwa sababu mahitaji ya wananchi ni mengi na yote ni ya msingi.
“Fedha zilizopo haziwezi kutosheleza kila kitu, kwahiyo kama kuna uwezekano wa kuwa na mikakati ya halmashauri kubeba baadhi ya kazi kwa kiwango hiki, mtakuwa mnaisaidia serikali kufikia malengo ya kuwaletea wananchi maisha bora kwa haraka zaidi,” anasema.
Aidha Naibu waziri huyo akatumia fursa hiyo kuagiza vijiji kadhaa ambavyo vilikuwa havijachangia magogo, kutekeleza agizo hilo haraka iwezekanavyo, la sivyo wachukuliwe hatua za kisheria kwani watakuwa wanahujumu harakati za kuwapatia wanafunzi mazingira mazuri ya kujifunzia.
“Misitu ni ya serikali, watoto wanaosoma ni wao na ni wetu sote, haiwezekani baadhi waone kuna umuhimu na kujitolea rasilimali walizonazo, kisha wengine wakaidi kufanya hivyo, hii ni kukwamisha harakati za halmashauri na za wananchi wenzao katika kuweka mazingira bora kwa wanafunzi kupata elimu,” anasema Jafo.
Naye Mkuu wa Mkoa wa Mbeya, Amosi Makala, anasema kila halmashauri inatakiwa kuwa na takwimu sahihi juu ya uhaba wa madawati.
“Pamoja na juhudi kubwa ambazo zimefanywa na halmashauri mbalimbali zamkoa huu upande wa elimu, naomba wakurugenzi katika halmashauri husika wahakikishe wana takwimu sahihi hasa za uhaba wa madawati ili kuwezesha mkoa kuwa na mikakati ya uhakika ya kulishughulikia,” anaagiza mkuu huyo wa mkoa.

 CHANZO  CHA    HABARI :  GAZETI  LA  MTANZANIA,  Na   PENDO   FUNDISHA,  MBEYA. Ijumaa, Aprili    01 , 2106.

SERA YA ELIMU BURE INAVYOWATESA WAKENYA

KENYA imekuwa ikitajwa kuwa miongoni mwa nchi za Afrika zinazotoa elimu bora, japo wapo wanaopinga hilo, wakiwamo baadhi ya Watanzania.
Wanaoisifia Kenya kielimu, wanadai kuwa Wakenya wamekuwa na uelewa wa hali ya juu katika mambo mbalimbali kutokana na msingi uliojengwa katika elimu yao kuanzia ya awali hadi vyuoni.
Kwa wale wanaopinga hilo, wamekuwa wakidai kuwa kinachowabeba Wakenya dhidi ya raia wa nchi nyingine za Afrika Mashariki, ni uwezo wao mkubwa wa kuzungumza Kiingereza na si uelewa wa mambo kulingana na elimu yao.
Uwezo mkubwa wa Wakenya katika kuzungumza Kingereza, umetokana na mfumo wao wa elimu ambapo kuanzia ngazi ya awali, masomo hufundishwa kwa lugha hiyo, hali inayomfanya mtoto anapofikia umri wa kuanza shule ya msingi, kuwa fundi wa kuzungumza Kingereza.
Lakini pia, wapo wanaodai kuwa Wakenya si kwamba ni watu walioelimika zaidi ya wengine ndani ya ukanda huu, bali kinachowabeba ni ujanja wao wa kuchangamkia fursa mbalimbali, lakini pia ‘ushapu’ wao unaobebwa na uchapakazi wawapo sehemu ya kazi.
Hali hiyo imeelezwa kuwa tofauti na ilivyo kwa Watanzania ambao wengi wamedaiwa kuwa wavivu, wakitumia muda mwingi kupiga domo sehemu za kazi na kuendekeza zaidi starehe bila sababu zozote za msingi.
Hebu tuone mfumo mzima wa elimu nchini humo unaoelezewa kuwabeba Wakenya na kuonekana kuwa wataalam zaidi ya wakaazi wengi wa nchi nyingine za Afrika Mashariki na Kati kwa ujumla.
Kwa ujumla, elimu nchini Kenya imekuwa ikizingatia mfumo wa 8-4-4 tangu mwishoni mwa miaka wa 1980, ikiwa ni miaka minane ya elimu ya msingi, ikifuatiwa na miaka minne ya shule ya upili, kisha miaka minne ya taasisi au chuo kikuu.
Mbali na hayo, pia kuna sekta kubwa ya shule za kibinafsi ambazo hushughulikia watu wa viwango vya maisha ya kati na ya juu, ambao kwa ujumla hufuata mfumo wa elimu ya Uingereza wa elimu ya sekondari na msingi.
Kati ya watoto wote nchini Kenya, asilimia 85 huhudhuria shule za msingi, asilimia 24 huhudhuria shule za upili na asilimia mbili hujiunga na taasisi za elimu ya juu.

Elimu ya Msingi

Kuna aina tatu ya shule za msingi: Shule za kutwa ambazo zinajumuisha shule nyingi za msingi; shule za bweni ambazo zimegawanywa katika vitengo vitatu, vile vya gharama ya chini, wastani na za gharama ya juu; na shule za maeneo kame.
Elimu ya msingi katika shule za msingi za serikali ilifanywa kuwa ya bure na ya kila mmoja (si ya lazima) Januari mwaka 2003.
Mfumo wa Harambee (yaani kuungana pamoja) huchangia pakubwa katika utoaji wa elimu ya shule za msingi nchini humo. Mfumo wa Harambee hugharamia takriban asilimia 75 ya shule za msingi nchini Kenya. Mtihani wa kitaifa wa shule za msingi nchini Kenya hufanywa mwishoni mwa masomo ya msingi.
Kimani Maruge, ambaye ni Mkenya, ndiye aliyekuwa mtu mkongwe zaidi ulimwanguni kujiunga na shule ya msingi. Ni mkulima ambaye hakuwa amesoma, alijisajili akiwa na miaka 84 baada ya kufahamu kuwa masomo ya msingi yalikuwa ya bure ambapo alifariki mwaka wa 2009 akiwa na umri wa miaka 89

Elimu ya Shule za Upili

Wanafunzi nchini Kenya katika shule za sekondari huchukua miaka minne kujiandaa kwa masomo ya taasisi. Wanafunzi wengi huanza kuyajenga maisha yao ya usoni kwa kujiendeleza katika masomo yatakayowapa kazi.
Mtihani wa kitaifa wa kadato cha nne hufanywa mwishoni mwa masomo ya shule ya upili. Mwaka 2008, serikali ilianzisha mpango wa kutoa elimu bure kwa shule za upili.
Kuna vitengo vitatu vya shule za sekondari: Shule za kibinafsi, shule zinazofadhiliwa na serikali na shule za harambee. Shule zinazofadhiliwa na serikali zina ushindani mkali unaosababisha mmoja kati ya watoto wanne kukubaliwa kujiunga nazo.
Kujiunga na shule ya upili hutegemea alama za mwanafunzi katika mtihani wake wa darasa la nane (K.C.P.E) na kwamba shule nyingi zinazofadhiliwa na serikali ni za bweni.
Shule za Harambee hazina ushindani mkali na zinajumuisha asilimia 75 ya shule zote za upili nchini ambapo wanafunzi wanaopata alama za chini katika mtihani wao wa darasa la nane hujiunga na shule za harambee, shule za kibiashara au kuacha shule.
Vifaa katika shule hizo si vizuri kama vile vya shule zinazo fadhiliwa na serikali na mara nyingi hukosa vitabu, walimu waliohitimu, madawati na mengineyo.
Shule nyingi za kibinafsi huwa na mfumo wa elimu ya Uingereza , ukifuatiwa na elimu ya sekondari ya juu (A-level) ya kimataifa licha tu ya chache zinazofuata mfumo wa Marekani. Shule chache za kibinafsi hufuata mfumo wa KCSE kando na mifumo ya kigeni wakiwapa wanafunzi kuchagua ni upi wa kufuatwa.

Taasisi za elimu
Hizi ni taasisi zinazotoa elimu ya juu kwa miaka miwili au mitatu katika viwango vya cheti, diploma na diploma ya juu ya kitaifa ambapo taasisi hizo hutoa mafunzo ya kiufundi kwa kutumia ujuzi wa mikono katika nyanja mbalimbali kama vile uhandisi sayansi ya madawa, elimu, sayansi ya kompyuta na mengineyo.
Zinajumuisha vyuo vya mafunzo ya ualimu (TTCs), taasisi za mafunzo ya udaktari nchini Kenya (KMTC), Kenya Polytechnic, Mombasa Polytechnic, Eldoret Polytechnic, Tasisi ya mafunzo ya utangazaji na nyingine nyingi ambapo taasisi hizo zote huanzishwa na miswada mbalimbali ya Bunge.

Vyuo vya umma

Vyuo vikongwe zaidi nchini Kenya ni pamoja na Chuo kikuu cha Jomo Kenyatta cha Kilimo na Teknolojia, Chuo kikuu cha Egerton, Moi, Chuo kikuu cha Mseno na Chuo Kikuu cha Masinde Muliro cha Sayansi na Teknolojia (zamani Chuo cha Mgharibi).

CHANZO  CHA  HABARI:  GAZETI  LA  MTANZANIA,
Ijumaa,Aprili  01, 2016.

TUITAZAME UPYA ELIMU TUNAYOTOA ( 1 )

Kwa muda mrefu nchini Tanzania tumekuwa na Wizara ya Elimu ambayo haikusimamia elimu kwa ufanisi. Badala yake tumekuwa na viongozi watendaji wa wizara hiyo ambao wamekuwa wakiweka mbele maslahi yao binafsi. Wakajipatia asilimia kumi kutoka kwa wachapishaji wa vitabu kwa kuruhusu vitabu vibovu kuingia mashuleni. 

Juu ya yote, viongozi na watendaji wa Wizara ya Elimu hawakujali maoni ya wadau wa elimu. Waligeuza elimu kuwa suala lao binafsi. Wakaendesha masuala ya elimu kwa ujeuri na ukaidi usio wa kawaida. Matokeo yake yakawa kuporomoka kwa elimu nchini kunakoendelea kushuhudiwa. 

Hali hiyo mbaya haikuwapo wakati wa Serikali ya Awamu ya Kwanza iliyoongozwa na Mwalimu Nyerere. Mwalimu Nyerere aliweka mbele masuala ya elimu tofauti na kiongozi wa kwanza wa Ghana, Kwame Nkrumah, aliyeweka mbele masuala ya uchumi.
Serikali ya Mwalimu Nyerere ilishughulikia masuala ya elimu kikamilifu na kwa ufanisi mkubwa. Vikao vya chama cha TANU kisha CCM wakati wa Mwalimu Nyerere, havikuishia kuzungumzia tu masuala ya siasa, vilizungumzia pia masuala muhimu ya Taifa kama elimu, maji, ajira na kadhalika. 

Kwa upande wa elimu, ilikuwa Serikali ya Madaraka iliyoongozwa na Mwalimu Nyerere iliyoamua mwaka 1960 kujenga chuo kikuu Tanganyika – Chuo Kikuu cha Dar es Salaam kikafunguliwa Oktoba 25, 1961. 

Mwaka 1967 chama cha TANU kilipitisha Azimio la Arusha. Pamoja na Azimio la Arusha kuleta sera ya elimu ya kujitegemea, pia elimu ilitolewa bure. 

Mwaka 1970 ulitangazwa kuwa Mwaka wa Elimu ya Watu Wazima Tanzania, watu wazima wakajua kusoma na kuandika. Mwaka 1974 chama cha TANU kilipitisha Azimio la Musoma lililohusisha mpango wa elimu kwa watu wote, ulioanza kutekelezwa mwaka 1977. 

Mwaka 1975 ilianzishwa Taasisi ya Elimu ya Watu Wazima. Elimu ya watu wazima ikaimarishwa.
Mwaka 1980 Serikali ya Mwalimu Nyerere ilisikia malalamiko kutoka kwa wananchi kwamba elimu ilikuwa imeshuka. Mwalimu Nyerere hakupuuza malalamiko hayo, akaunda tume iliyochunguza mwenendo wa elimu nchini. Tume hiyo iliyoongozwa na Jackson Makwetta ikathibitisha kwamba elimu ilikuwa imeshuka, hatua zikachukuliwa kurekebisha mambo. 

Miaka hii mambo ni tofauti kabisa, mfano mzuri ni somo la hisabati ambalo limeendelea kufanywa vibaya. Kadhalika, mtihani wa maarifa ya jamii. Nani ameunda tume kuchunguza changamoto hizo? Hakuna. Na hii imechangiwa kwa kiasi kikubwa na ukweli kwamba watoto wa wakubwa hawasomi shule za umma ambazo ni shule za watoto wa maskini. 

Leo tuna Serikali ya Awamu ya Tano inayoongozwa na Dk. John Magufuli. Serikali hii imeleta matumaini makubwa kwa wananchi, inaonesha kwamba inajali mambo. Ni mazingira hayo yanayotusukuma wananchi kutoa maoni yetu kuhusu hali ya elimu Tanzania ili elimu tunayotoa isiwe ya bure tu bali iwe pia bora.
Katika kuitazama upya elimu tunayotoa, nitataja baadhi ya kasoro zilizopo katika jitihada zetu za kutoa elimu. 

Kwanza, kwa muda mrefu hatukuwajali walimu inavyostahili. Tumewasumbua kuhusu haki zao na maslahi yao. Kuna walimu wanapokea mshahara wa Sh. 300,000 kwa mwezi, kiasi ambacho ni posho ya mbunge ya siku moja. Kuna walimu wamepandishwa madaraja lakini hawapewi mishahara inayoendana na madaraja yao. Kisha kuna walimu ambao hawajahudhuria semina yoyote tangu walipoanza kufundisha. 

Serikali ya Awamu ya Tano izitake halmashauri zote nchini kutenga fedha kwa ajili ya semina za walimu. Vile vile, wakaguzi wa shule wasikague masomo ambayo hawakuyafanyia semina.
Pili, elimu tunayotoa ni utitiri wa vitabu vilivyopo mashuleni kwa somo moja, kwa darasa moja. Kila mwandishi ameandika kivyake, na mara nyingi upotofu. Utitiri huu wa vitabu umevuruga sana elimu na umewachanganya sana walimu na wanafunzi wao. Hivi hao wanaotunga mtihani wanatumia kitabu kipi kwa somo moja?
Tutazame upya pia masomo ya uraia, historia na jiografia kadhalika na mitihani ya masomo hayo. Masomo haya yanategemewa kuwajengea uzalendo vijana wetu, lakini mtihani wa maarifa ya jamii unaochanganya masomo hayo ni mtihani unaofanywa vibaya kila mwaka. Sababu kubwa ni kwamba Serikali haijaona umuhimu wa masomo hayo. 

Wakati masomo mengine yametengewa vipindi vitano mpaka sita kwa juma, masomo ya uraia na historia yametengewa vipindi viwili viwili na kwa kuwa ukubwa wa vitabu kwa masomo yote unafanana, walimu wa historia na uraia wamelazimika kufundisha mambo juu juu ili kumaliza kitabu. 

Halafu, katika mtihani wa Taifa masomo mengine mwanafunzi hupimwa kwa kuulizwa maswali hamsini kila somo, lakini katika masomo ya uraia, historia huulizwa maswali hamsini kwa pamoja katika mtihani wa maarifa ya jamii. 

Kwa nini masomo hayo yasijitegemee kwenye mtihani kama masomo mengine? Wabunge walitaka somo la maarifa ya jamii lifutwe, likafutwa! Kwa nini Serikali inaendeleza mtihani wa somo lililofutwa? Huko si kuendeleza somo lenyewe. 

Mwisho, kuna somo la stadi za kazi lililoanzishwa siku nyingi kwa lengo la kuwasaidia kujiajiri wanafunzi wanaorudi majumbani baada ya kumaliza shule ya msingi. Somo hili halijamsaidia mwanafunzi yeyote kujiajiri kwa sababu linafundishwa bila vifaa na linafundishwa na walimu ambao hawakupewa mafunzo yoyote. 

CHANZO  CHA  HABARI :  GAZETI  LA   JAMHURI , APRIL   20 , 2016,